ART IN THE PRISON EP.01 ครั้งที่ 2 กับเรือนจำกลาง จังหวัดระยอง

ART IN THE PRISON EP.01 ครั้งที่ 2 กับเรืองจำกลางจังหวัดระยอง

มือคู่หนึ่งเอื้อมมาจับที่ไหล่ของผม แล้วลูบลงมาตามตัวล้วงเข้าไปในกระเป๋าเสื้อ และกระเป๋ากางเกงเพื่อเช็คดูความเรียบร้อยก่อนเข้าไปภายในสถานที่ ที่คนทั่วไปไม่อยากเข้ามาสักเท่าไรนักสถานที่จองจำ
และจำกัดเสรีภาพของกลุ่มคนกลุ่มหนึ่งที่สังคมเรียกพวกเขาว่า ผู้ต้องขัง  นักโทษ หรืออะไรทำนองนั้น
นี่เป็นครั้งที่สองแล้วสำหรับผมที่ได้มีโอกาสเข้าไปในเรือนจำกลางจังหวัดระยอง พร้อมกับอาจารย์ กุ้ง
ศิลปินผู้ที่ถ่ายทอดวิชาความรู้ ด้านงานศิลปะแก่เหล่าผู้ต้องขังของโครงการศิลปะบำบัด ในเรือนจำกลางจังหวัดระยอง หลังจากการตรวจค้นร่างกาย และแลกบัตรเป็นที่เรียบร้อยแล้ว เจ้าหน้าที่ได้เปิดประตูบานเล็ก ที่เชื่อมระหว่างโลกภายนอก และ โลกหลังลูกกรงเหล็กแห่งนี้

ระหว่างทางเดินไปยังแดนห้าซึ่งเป็นแดน ที่มีการจัดกิจกรรมศิลปะเพื่อการผ่อนคลายผู้ต้องขัง ระหว่างสองข้างทางถูกขนาบด้วยลูกกรงเหล็ก ซึ่งแต่ละฟากฝั่งหลังลูกกรงเป็นลานดินกว้างประมานสนามฟุตบอล มีผู้ต้องขังกำลังวิ่ง และทำกิจกรรมจัดระเบียบแถว กันอย่างแข็งขันท่ามกลางแสงแดดของช่วงสาย ในนี้เขาเรียกกันว่าเข้าฐาน กลุ่มคนเหล่านี้คือผู้ที่มีประวัติกระทำผิดซ้ำ ก่อนจะแยกเข้าแดนจะต้องทำกิจกรรมเข้าฐานเพื่อละลายพฤติกรรมกันเสียก่อน เจ้าหน้าที่เรือนจำตอบคำถามของผม หลังจากเดินต่อมาสักครู่
ผ่านสวนหย่อมไม้พุ่มเตี้ยเล็กๆ เจ้าหน้าที่ก็หยุดอยู่ที่หน้าทางเข้าแดนห้าครู่หนึ่ง เพื่อรอการอนุญาติให้บุคคลจากโลกภายนอกเข้าไปเยี่ยมเยือน ถ้าคุณมีโอกาสได้เข้ามาอยู่ที่นี่… แต่เชื่อเถอะว่าคุณคงไม่อยากเข้ามา
สิ่งแรกที่ได้เห็นก็คงจะเป็นน้ำพุงานปั้นลอยตัวรูปพญานาคขนาดไม่ใหญ่แต่ก็ไม่เล็กเท่าไร ซึ่งบางทีก็มีผู้ต้องขังมากราบไหว้ขอพร เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจที่อ่อนล้า หลังต้องจากลูกเมีย และพ่อแม่มาไม่รู้ว่าเมื่อไหร่จะได้ออกจากที่นี่เสียที ถัดมาก็จะเป็นงานปั้นอื่นๆอีกหลายชิ้นทั้งที่เสร็จแล้วและที่กำลังขึ้นรูปกันอยู่ซึ่งก็ทำโดยผู้ต้องขังเองนั่นแหละ ระหว่างทางเข้ามีกลุ่มผู้ต้องขังชุดดำมาตั้งแถวต้อนรับ และนำทางผมกับอาจารย์กุ้งไปยัง สถานที่ทำการเรียนการสอนซึ่งอยู่บนชั้นสองของอาคารใต้ถุนสูงที่ใช้ทำกิจกรรมของผู้ต้องขัง

ที่ที่เราใช้สอนศิลปะ มีพื้นที่ติดกับโรงนอนของผู้ต้องขังมีเพียงลูกกรมเหล็กั้นเอาไว้เท่านั้น
ทำให้เห็นภายใน…จะเรียกว่าห้องนอนก็คงจะไม่ถูกต้องซะทีเดียว แต่ถ้าไม่ถืออะไรก็พอจะเรียกได้ ถ้ามันสามารถสื่อความหมายถึงสถานที่ที่มีหลังคา และผนังกั้นทำให้เกิดเป็นห้องขึ้นมา เพียงแต่ในที่นี้ไม่ใช่ผนัง แต่เป็นกรงเหล็กที่คล้ายกับไว้ขังสัตว์เท่านั้นเอง ภายในห้องนี้ มีผ้าห่มสีน้ำเงินพับไว้อย่างเป็นระเรียบเรีย
แถวตอนลึก แต่ละกองมีผ้าอยู่สามผืนเห็นจะได้ ห้องนึงก็นอนกันสามสี่ร้อยคน “ก็นอนกันเบียดๆกันแบบนี้แหละครับ ” ผู้ต้องขังรายนึงกล่าว พร้อมกับยกน้ำท่าและขนมทานเล่นมาต้อนรับ เขาดูแลเราดีจนบางครั้งเราก็เกรงใจอยากให้เขาเก็บไว้ทานเองบ้าง  “แขกของหัวหน้าโต ผมก็อยากดูแลให้เต็มที่” รอยยิ้มของผู้ต้องขังทำให้เราใจชื้นขึ้น การมาครั้งนี้ผมได้พูดคุยกับผู้ต้องขังมากขึ้นนิดหน่อยจากที่ครั้งแรก ที่เข้ามานั่งฟัง
อย่างเดียว “ผมไม่ไหวครับ เวลาผมวาดภาพแล้วผมกลัวว่าภาพจะออกมาไม่ดีทำให้ผมปวดหัว ผมเป็นไมเกรนครับตอนนี้ก็รับยาอยู่” หนึ่งในนักเรียนโครงการศิลปะบำบัดที่มาขอลาออกจากโครงการ พูดกับผมด้วยสีหน้ารู้สึกผิดพยายามอธิบายว่าเป็นเพราะตัวของเขาเองที่ต้องการออก ไม่ใช่เพราะผู้สอน ผมขอใช้ชื่อสมมุติเขาว่า เอ็ม แล้วกัน “ แต่ก่อนผมก็ปกติดีนี่แหละครับ จน… เมียเลี้ยว”  ผมพูดคุยกับเอ็ม อยู่ครู่หนึ่ง จึงจับใจความได้ว่า ก่อนเข้ามาอยู่ที่นี่เอ็มมีภรรยาที่คบกันหากับมาหกปีพร้อมทั้งมีลูกด้วยกัน แต่หลังจากเข้ามาอยู่ได้พักนึงก็ถูกภรรยาบอกเลิกโดยให้เหตุผลว่าไม่สามารถรอเขาได้ ในช่วงแรกเอ็มกลายเป็นคนเสียสติ เดินคอตก หลังค่อม พูดคนเดียว เป็นคนคิดมาก ไมเกรน และ โรคซึมเศร้า เวลามีเพื่อนถูกจับเข้ามาในเรือนจำแล้วเล่าเรื่องข้างนอกให้ฟังก็จะอาการทรุดหนัก รับไม่ได้กับเรื่องที่เกิดขึ้นเก็บกดและชอบเก็บไปคิดคนเดียว ไม่มีกำลังใจที่จะทำอะไรต่อ พร้อมทั้งเป็นห่วงว่าลูกจะเป็นยังไง “ ก็ได้หัวหน้าโตนี่แหละครับช่วยไว้ให้กำลังใจ จนอาการผมดีขึ้น ให้คิดถึงหน้าลูก แต่อาการไมเกรนก็ยังไม่หายไปไหนเวลามีอะไรกระทบก็ยังมีอาการตลอด”

มีเรื่องราวอีกมากมายของคนข้างในที่เขาไม่มีโอกาสได้ออกมาบอกกับคนภายนอก ทุกคนที่อยู่ที่นี่มีเรื่องราวและเหตุผลของตัวเอง ซึ่งได้พาพวกเขาเหล่านั้นมาอยู่ที่นี่ เราไม่สามารถรู้ได้ว่าถ้าอยู่ในสภาวะแบบนั้นเราจะตัดสินใจอย่างไร เราจะกลายเป็นคนคิดมากพูดคนเดียวเหมือนเอ็มหรือไม่ มันอาจดูเป็นเรื่องเล็กสำหรับใครหลายๆคน แต่ก็อีกนั่นแหละถ้าเราไม่ได้อยู่จุดเดียวกับเอ็มเราคงไม่เข้าใจ ผมไม่ได้หมายถึงการที่ถูกบอกเลิก เพียงอย่างเดียว แต่หมายรวมถึงเหตุการที่ผ่านเข้ามาทั้งหมดในชีวิตของเขา ที่ผ่านมาหลายครั้งเราใช้ไม้บรรทัดของเราไปวัดความรู้สึกของคนอื่นว่าถ้าเป็นเรา เราไม่ทำแบบนี้หรอก ถ้าเป็นเรานะเราไม่เข้ามาอยู่ในนี้ให้เมียทิ้งหรอก แต่มองกลับกันถ้าเราเป็นเขาหละถ้าเราคือเอ็ม เราโตมาแบบเอ็ม เราอยู่ในสังคมแบบเอ็ม ได้รับการสอนและปัจจัยแวดล้อมทั้งหมดเหมือนเอ็ม ถ้าเราเป็นเอ็ม เราจะเป็นอย่างไรบ้าง และถ้าเราเป็นภรรยาของเอ็ม เหตุผลอะไรทำไมเราถึงต้องเลิกกับคนที่เราคบมาหกปีอีกทั้งยังมีลูกด้วยกัน อะไรบ้างที่หล่อหลอมคนๆนึงให้มาอยู่ที่นี่ ผู้คุมเดินเข้าหมดเวลาทำการเรียนการสอนแล้วเราต้องเดินทางกลับ กรุงเทพมหานคร และปล่อยความสงสัยทิ้งไว้ ที่นี่ รอวันเวลาที่เราจะได้กลับมาถามคำถามนี้กับใครสักคนข้างในนั้นอีก กลับมาฟังเรืองราวของพวกเขานักโทษชายเรือนจำกลางจังหวัดระยอง…..

หมายเหตุ:

โครงการศิลปะบำบัด คือ ส่วนหนึ่งของโครงการนำร่อง ในการฝึกอบรมอาชีพให้ความรู้ด้านงานศิลปะเพื่อเสริมสร้างศักยภาพและสร้างความผ่อนคลายให้กับผู้ต้องขังในเรือนจำ ขอนแก่น คลองไผ่  และระยอง ซึ่งแต่ละเรือนจำ มีเวลาอบรม 2 ครั้งต่อสัปดาห์ เป็นระยะเวลา 3 เดือน โดยที่ มูลนิธิผสานวัฒนธรรม จัดร่วมกับ กลุ่มศิลปิน และทางเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ในเรือนจำดังกล่าว

เมียเลี้ยว คือ เมียเลิกหรือเมียทิ้ง ตอนแรกก็งงอยู่เหมือนกันว่าเราฟังผิดหรือเปล่าแต่ก็ได้ถาม เอ็มว่ามันหมายถึงอะไรก็ได้คำตอบมาตามนี้